Fazla Çalışma Nedir?
Fazla çalışma kısaca; işçinin, iş yerinde normal çalışma süresinin üzerinde yaptığı çalışma olarak nitelendirilebilir. Kanunen haftalık 45 saati geçen çalışmaların yanı sıra; bir gün içerisinde gündüz 11 saatin üzerindeki çalışmalarla gece 7,5 saatin üzerindeki çalışmalar da fazla çalışma olarak nitelendirilir. Ayrıca Sağlık Kuralları Bakımından Günde Azami Yedi Buçuk Saat Veya Daha Az Çalışılması Gereken İşler Hakkında Yönetmelik'e göre günde 7,5 saat veya daha az çalışılması gereken işlerde çalışanlar için de günde 7,5 saatin üzerindeki çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilecektir. Bu yazımızda fazla çalışmanın bir başka deyişle fazla mesainin ispatı hususunda Yargıtay kararlarını değerlendireceğiz.
Fazla Mesai Ücreti Ne Kadar?
Fazla Çalışma Ücreti İş Kanunu'nun 41. maddesinde düzenlenmiştir. İlgili Kanun Maddesinde Göre;
Her bir saat fazla çalışma için verilecek ücret normal çalışma ücretinin saat başına düşen miktarının yüzde elli yükseltilmesi suretiyle ödenir.
Ücret dışında kanun koyucu tarafından işçiye seçimlik bir hak tanınmıştır. İşçi fazla çalışma ücreti yerinde serbest zaman da talep edebilecektir. Şöyle ki İş Kanunu madde 41/4'te
Fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma yapan işçi isterse, bu çalışmalar karşılığı zamlı ücret yerine, fazla çalıştığı her saat karşılığında bir saat otuz dakikayı, fazla sürelerle çalıştığı her saat karşılığında bir saat onbeş dakikayı serbest zaman olarak kullanabilir.
hükmü ile işçinin seçimlik hakkı düzenlenmiştir.
Fazla Mesainin İspatı
Fazla çalışmada ispat yükü iddia sahibi olan işçide olacaktır. Dolayısıyla işçi fazla çalışma yaptığını ve fazla çalışma karşılığında mesai ücreti almadığını ispat etmek durumundadır. Bu hususta Yargıtay kararları çerçevesinde belirlenen ilkeleri şu şekilde değerlendirebiliriz;
Maaş Bordrosunun Fazla Çalışma Açısından Delil Niteliği
Maaş bordrosu, belirli bir dönem için aldığı ücretin ayrıntılarını gösteren belgedir. Genel olarak maaş bordroları aylık olarak düzenlenmektedir. Maaş bordrolarında genellikle işçinin fazla çalışma ücreti de gösterilmektedir. Maaş bordrosunun fazla çalışma ücretinin ispatı yönünden delil niteliğine ilişkin olarak Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2016/33602 E., 2020/17767 K. sayılı ve 08.12.2020 tarihli ilamında;
Fazla çalışma yaptığını iddia eden işçi bu iddiasını ispatla yükümlüdür. İşçinin imzasını taşıyan bordro sahteliği ispat edilinceye kadar kesin delil niteliğindedir. Bir başka anlatımla bordronun sahteliği ileri sürülüp ispatlanmadıkça, imzalı bordroda görünen fazla çalışma alacağının ödendiği varsayılır.
Fazla çalışmanın ispatı konusunda iş yeri kayıtları, özellikle işyerine giriş çıkışı gösteren belgeler, iş yeri iç yazışmaları, delil niteliğindedir. Ancak, fazla çalışmanın bu tür yazılı belgelerle ispatlanamaması durumunda tarafların dinletmiş oldukları şahit beyanları ile sonuca gidilmesi gerekir. Bunun dışında herkesçe bilinen genel bazı vakıalar da bu noktada gözönüne alınabilir. İşçinin fiilen yaptığı işin niteliği ve yoğunluğuna göre de fazla çalışma olup olmadığı araştırılmalıdır.
İşyerinde çalışma düzenini bilmeyen ve bilmesi mümkün olmayan tanıkların anlatımlarına değer verilemez.
İmzalı ücret bordrolarında fazla çalışma ücreti ödendiği anlaşılıyorsa, işçi tarafından gerçekte daha fazla çalışma yaptığının ileri sürülmesi mümkün değildir. Ancak, işçinin fazla çalışma alacağının daha fazla olduğu yönündeki ihtirazi kaydının bulunması halinde, bordroda görünenden daha fazla çalışmanın ispatı her türlü delille söz konusu olabilir. Buna karşın, bordroların imzalı ve ihtirazi kayıtsız olması durumunda dahi, işçinin geçerli bir yazılı belge ile bordroda yazılı olandan daha fazla çalışmayı yazılı delille ispatlaması gerekir. Bordrolarda tahakkuk bulunmasına rağmen bordroların imzasız olması halinde ise, varsa ilgili dönem banka ve tüm ödeme kayıtları celp edilmeli ve ödendiği tespit edilen miktarlar yapılan hesaplamadan mahsup edilmelidir.
Somut uyuşmazlıkta, davacının fazla çalışma iddiasını tanık anlatımları ile ispat ettiği kabul edilerek, bilirkişi raporunda hesaplanan fazla çalışma ücreti hüküm altına alınmıştır. Hükme esas alınan bilirkişi raporunda, dosya kapsamındaki imzalı bordrolarda fazla çalışma ücreti tahakkuku bulunduğu, buna göre davacının fazla çalışma ücretine hak kazanmadığı, aksi takdirde tanık anlatımlarına göre haftada 14 saat fazla çalışma yaptığı belirtilmiştir. Gerçekten de dosya kapsamındaki bir kısım bordroların imzalı olduğu, bunun yanında imzalı bir kısım puantaj kayıtlarının bulunduğu anlaşılmaktadır. Mahkemece, gerek imzalı bordrolar gerekse imzalı puantaj kayıtları ile ilgili olarak herhangi bir değerlendirme yapılmamıştır. Dosya kapsamındaki imzalı bordrolar ile yazılı kayıtlar değerlendirilmeden, tanık anlatımlarına göre fazla çalışma iddiasının ispat edildiği sonucuna varılması isabetsizdir. Dairemizce benimsenen esaslara göre, fazla çalışma ücreti tahakkuku içeren imzalı bordroların varlığı halinde, fazla çalışma ücretinin hesabında bu bordroların ait olduğu dönem dışlanmalıdır. Bunun tek istisnası yazılı bir delilin varlığıdır. Bir diğer ifade ile işçi imzalı bordroda belirtilen süreden daha fazla çalıştığı iddiasını ancak yazılı delil ile ispat edebilir. Aksi takdirde, tanık anlatımı ile fazla çalışma ücreti tahakkuku içeren imzalı bordronun aksinin ispatı söz konusu değildir."
Fazla Çalışmanın İşveren Kayıtları İle İspatı
Fazla çalışma ücreti, işçi tarafından işveren kayıtları ile ispat edilebilecektir. Örneğin işverenin puantaj tablosu, şirket içi yazışmalar gibi. Fazla çalışmanın işveren kayıtları ile doğrulanması halinde işçi fazla çalışma ücretine hak kazanacağı gibi; ilgili husus takdiri delille ispat olmadığından fazla mesai ücretinde Yargıtay tarafından yerleşik hale gelmiş olan %30 oranındaki takdiri indirim uygulanmayacaktır.
Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2016/26213 E., 2019/24377 K. sayılı ve 24.12.2019 tarihli ilamında
"Taraflar arasında davacının fazla çalışma ve ulusal bayram genel tatil ücretinde hakkaniyet indirimi yapılıp yapılmaması konusunda uyuşmazlık bulunmaktadır.
Fazla çalışmaların uzun bir süre için hesaplanması ve miktarın yüksek çıkması halinde Yargıtay’ca son yıllarda hakkaniyet indirimi yapılması gerektiği istikrarlı uygulama halini almıştır. Ancak fazla çalışmanın tanık anlatımları yerine yazılı belgelere ve işveren kayıtlarına dayanması durumunda böyle bir indirime gidilmemektedir.
Somut olayda, fazla çalışma ve ulusal bayram genel tatil alacağı işveren belgelerine dayanılarak hesaplanmakla alacak tutarından hakkaniyet indirimi yapılmaması gerekirken aksine uygulama ile hüküm kurulması isabetsiz olup bozmayı gerektirmiştir." hükmü ile işçinin fazla çalışmasının işveren belgeleri ile yani yazılı delil ile ispat edilmesi halinde hakkaniyet indirimi yapılmayacağını belirtmiştir.
Fazla Çalışmanın Tanıkla İspatı ve Hakkaniyet İndirimi
Fazla çalışma; imzalı maaş bordrosu bulunmaması yahut maaş bordrosunda ihtirazi kayıt bulunması halinde tanık ile de ispat edilebilecektir. Fakat Yargıtay tarafından ilgili fazla çalışmaların tanıkla ispat edilmesi halinde hakkaniyet indirimi yapılması uzun yıllardır süregelen bir uygulamadır.
Nitekim Yargıtay Hukuk Genel Kurulu 2015/1616 E., 2016/128 K. sayılı ve 29.01.2016 tarihli ilamında
"Bilindiği üzere, takdiri delil ile kanıtlanan fazla çalışmaların uzun bir süre için hesaplanması ve miktarın yüksek çıkması halinde hakkaniyet indirimi yapılması gerektiği Yargıtay kararlarında istikrarlı uygulama halini almıştır. Fazla çalışma ücretinden indirimi öngören bir yasal düzenleme olmasa da bir işçinin günlük normal çalışma süresinin üzerine sürekli olarak, fazla çalışma yapması hayatın olağan akışına aykırıdır. Hastalık, mazeret, izin gibi nedenlerle belirtilen şekilde çalışılamayan günlerin olması kaçınılmazdır. Böyle olunca fazla çalışma ücretinden bir indirim yapılması gerçek duruma uygun düşer."
şeklindeki hükmü ile Fazla çalışma ücretinin tanıkla ispat edilmesi ve uzun süre devam eden fazla çalışmalarda sürekli fazla çalışmanın hayatın olağan akışına aykırı olacağına bu nedenle hakkaniyet indirimi yapılması gerektiğine değinmiştir.
Kaldı ki; Yargıtay Hukuk Genel Kurulu zikredilen kararda tanık anlatımları arasında çelişki bulunduğu bu sebeple hakkaniyet indiriminin %30 oranında değil %50 oranında uygulanması gerektiğine hükmetmiştir.
Yargıtay'a göre fazla çalışma ücretinin tanıkla ispatında;
"Fazla çalışmanın yazılı delil ya da tanıkla ispatı imkan dahilindedir. İşyerinde çalışma düzenini bilmeyen ve bilmesi mümkün olmayan tanıkların anlatımlarına değer verilemez.
Fazla çalışmanın belirlenmesinde 4857 sayılı İş Kanunu'nun 68. maddesi uyarınca ara dinlenme sürelerinin dikkate alınması gerekir." (Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2018/12547 E., 2019/4455 K. sayılı ve 24.12.2019 karar tarihli ilamı)
Davacının Belirli Bir Dönem Çalıştığı İşçinin Tanıklığı ile Fazla Mesai Ücretinin İspatı
Yargıtay, tanığın yalnızca belirli bir dönem aynı yerde çalışmış olan işçinin tanıklığı ile hüküm tesisi halinde yalnızca beraber çalışılan dönem için fazla çalışma ücreti hesabı yapılması gerektiğini belirtmektedir.
Yargıtay 22. Hukuk Dairesi 2014/23337 E., 2015/34545 K. sayılı ve 15.12.2015 tarihli ilamında
"Somut olayda, fazla mesai alacağı davacı tanık beyanlarına göre hesaplanmıştır. Ancak tanıkların davacının çalıştığı tüm dönemde davalı işyerinde çalışmadığı anlaşılmaktadır. Tanıkların yanlızca çalıştığı dönemde görgüye dayalı bilgileri bulunması söz konusu olacağından fazla mesai alacağının tanıkların çalıştığı dönemlerle sınırlı olarak hesaplanması gerekmekte olup bu husus bozmayı gerektirmiştir"
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2017/8142 E., 2018/12596 K. sayılı ve 05.06.2018 tarihli ilamında
"İşçinin çalışma olgusunun tespitinde işyerinde veya komşu işyerinde çalışanların tanıklığı önemli olduğu gibi tanık olarak dinlenecek kişinin tanıklığına güveni etkileyebilecek bir durumun olup olmadığı da araştırılmalıdır. Tanıklar belirli bir dönem çalışmışlarsa ve başkaca delil yok ise beyanlarının belirtikleri dönemle sınırlandırılması gerekir. Zira işin niteliğinden kaynaklanmadıkça tanıkların ancak kendi dönemleri ile ilgili çalışma koşullarını bildikleri kabul edilmelidir."
İşveren İle Husumetli Tanıkların Beyanları İle İspat
Tanıkların, işveren ile mevcut davaları bulunmaları halinde tanıkların beyanlarına itibar edilemeyeceği Yargıtay tarafından benimsenmiştir.
Yargıtay 9. Hukuk Dairesi 2017/16766 E., 2020/10589 K. sayılı ve 05.10.2020 tarihli ilamında
"Dosya kapsamından davacı tarafça dinletilen tanıklardan davalı ile husumeti bulunmadığı anlaşılan ...’in beyanlarına göre davacı ile birlikte 6 ay çalıştığı anlaşılmaktadır. Mahkemece, davacının tüm çalışma dönemi yerine bu tanık ile birlikte çalıştığı süre ile sınırlı olarak ve tanığın beyanları dikkate alınarak fazla mesai alacağının yeniden değerlendirilerek bir sonuca varılması gerekmektedir.
Davacının ulusal bayram ve genel tatil alacağı talebi yönünden ise yine bu dosyada dinletilen davalı ile husumeti olan üç tanığın açmış oldukları davalarda husumetli tanık beyanları dikkate alınamayacağından bahisle talebin reddine karar verilmiş ve Dairemizce onanmıştır. Somut olay bakımından ise dinlenen tanıklardan üçünün davalı ile husumetli olduğu anlaşıldığından bu tanık beyanlarına itibar edilemez. Davalı ile husumeti olmayan tek tanık ...’in resmi tatillerde çalışma olmadığı ve dini bayramlarda çalışma olup olmadığını bilmediği, arıza durumunda bayramlarda gelindiği ancak kendi çalıştığı dönemde davacı ile hiç denk gelmediği şeklindeki beyanları dikkate alındığında davacının ulusal bayram ve genel tatil alacağı talebinin reddi gerekirken kabulüne karar verilmesi hatalıdır."
SONUÇ
İşçi tarafından fazla çalışmanın ispatı yazılı delille veya tanık gibi takdiri delillerle yapılabilecektir. Fakat tanık seçiminde veya delil sunulurken belirli hususlara ve Yargıtay kararlarına uygun hareket etmek işçi lehine olacaktır.
ความคิดเห็น