Asıl - Alt İşveren İlişkisi Bağlamında İş Kazalarında Hukuki ve Cezai Sorumluluk

1. Asıl İşveren ve Alt İşveren Kavramları ve İş Kazalarında Hukuki ve Cezai Sorumluluk

İş hayatında, büyük ölçekli işverenler ya da belirli uzmanlık gerektiren işler için ana firma, kendi bünyesinde olmayan işleri bir başka firmaya devredebilir. Bu durumda, iş hukukunda iki temel kavram ortaya çıkar: Asıl İşveren ve Alt İşveren.

• Asıl İşveren: Bir işyerinde mal veya hizmet üretimini organize eden, işçileri doğrudan çalıştıran ve işin yürütülmesini sağlayan işverendir. İşin sahibi olup tüm çalışma süreçlerinden sorumludur.

• Alt İşveren: Asıl işverene bağlı olarak çalışan, belirli bir işin yürütülmesi için asıl işverenle sözleşme yapan, kendi işçilerini istihdam eden ancak işin yürütülmesi açısından asıl işverene bağımlı olan işverendir.

Alt işveren ilişkisi genellikle, uzmanlık gerektiren yan işlerin yürütülmesi veya maliyetleri azaltmak amacıyla kurulur. Ancak, bu ilişkinin kötüye kullanılması halinde muvazaalı (görünüşte) bir alt işverenlik ilişkisi doğabilir. Bu durumda, hukuki anlamda işverenlik sorumluluğu doğrudan asıl işverene ait olacaktır.

2. İş Kazası Kavramı

İş kazası, işçinin işini yaparken veya işle ilgili bir faaliyeti yerine getirirken uğradığı bedensel veya ruhsal zarar verici olaydır. İş kazalarının tanımı 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. maddesinde yapılmıştır. İş kazaları genellikle şu durumlarda meydana gelir:

1. İşyerinde gerçekleşmesi,

2. İşverenin verdiği bir işin yapılması esnasında meydana gelmesi,

3. İşçinin işin gereği olarak bir yerden başka bir yere gönderilmesi sırasında yaşanması,

4. Emziren kadın işçilerin bebeğini emzirmek için ayrıldığı sürede gerçekleşmesi.

İş kazalarının önlenmesi için asıl işveren ve alt işverenin birlikte sorumlulukları bulunmaktadır. Peki, bu sorumluluklar hukuki ve cezai açıdan nasıl şekillenir?

3. İş Kazalarında Hukuki Sorumluluk

3.1. Asıl İşverenin Hukuki Sorumluluğu

Asıl işveren, iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almakla yükümlüdür. İş Kanunu’nun 2. maddesine göre, alt işverenin işçileri, asıl işverenin iş yerinde çalıştığından, asıl işveren işçilerin sağlığı ve güvenliği için gerekli önlemleri almak zorundadır. Bu nedenle:

• Asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı da iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini yerine getirmekle yükümlüdür.

• İş kazası yaşandığında, alt işverenin ödeme gücünün yetersiz olduğu durumlarda asıl işveren de sorumluluk üstlenir.

• İş kazası sonucu oluşan maddi ve manevi tazminat davalarında alt işverenle birlikte müteselsil sorumluluk altına girer.

3.2. Alt İşverenin Hukuki Sorumluluğu

Alt işveren, kendi işçilerini korumak için gerekli iş güvenliği önlemlerini almak, gerekli ekipmanları sağlamak ve güvenli bir çalışma ortamı oluşturmakla yükümlüdür. Alt işverenin iş kazasındaki sorumluluğu:

• İş güvenliği eğitimlerini vermek,

• İşçilerin koruyucu ekipman kullanmasını sağlamak,

• Çalışma koşullarını güvenli hale getirmek,

• İş kazası gerçekleştiğinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) bildirimde bulunmak.

Alt işveren, bu yükümlülükleri yerine getirmezse, hem idari para cezaları hem de iş kazası nedeniyle açılan tazminat davalarında sorumlulukla karşı karşıya kalır.

4. İş Kazalarında Cezai Sorumluluk

Türk Ceza Kanunu’na (TCK) göre iş kazaları nedeniyle işverenlere çeşitli cezai yaptırımlar uygulanabilir. Eğer iş kazası, işverenin ihmalinden kaynaklanıyorsa taksirle yaralama (TCK md. 89) veya taksirle öldürme (TCK md. 85) suçları gündeme gelir.

4.1. Asıl İşverenin Cezai Sorumluluğu

• Asıl işveren, gerekli iş güvenliği önlemlerini almadığı ve iş kazasına sebebiyet verdiği takdirde cezai sorumluluk taşır.

• İş kazasında bir ölüm meydana gelirse, taksirle öldürme suçundan hapis cezası alabilir.

• İş kazası ağır bedensel zarar ile sonuçlanırsa, taksirle yaralama suçundan cezalandırılabilir.

4.2. Alt İşverenin Cezai Sorumluluğu

• İşçilerin güvenliğini sağlamadığı tespit edilirse, ihmali nedeniyle ceza alabilir.

• İş kazası ölümle sonuçlanırsa, ihmali davranışla adam öldürme suçundan yargılanabilir.

• İş sağlığı ve güvenliği yönetmeliklerine uymadığı için idari yaptırımlarla karşılaşabilir.

5. Yargıtay Kararları ile İş Kazalarında Sorumluluk Değerlendirmesi

Yargıtay kararları, asıl işveren ve alt işveren ilişkisini detaylı olarak ele almış ve iş kazalarında sorumlulukları belirlemiştir. Örneğin:

• Yargıtay 21. Hukuk Dairesi kararına göre, asıl işveren iş sağlığı ve güvenliği önlemlerini almakta yetersiz kalmışsa, iş kazasından doğrudan sorumlu tutulabilir.

• Yargıtay 9. Hukuk Dairesi, alt işverenin işçisinin iş kazası geçirmesi durumunda, eğer asıl işveren de önlemleri almamışsa, iki işverenin müteselsil sorumlu olacağına hükmetmiştir.

• Yargıtay Ceza Dairesi, ihmali davranışlar nedeniyle gerçekleşen iş kazalarında işverenin cezai sorumluluk taşıdığına karar vermiştir.

6. Sonuç

İş kazalarında hem asıl işveren hem de alt işveren hukuki ve cezai açıdan sorumluluk taşır. Asıl işveren, alt işverenin işçileri için de gerekli güvenlik önlemlerini almak zorundadır. İş kazalarının önlenmesi için, işverenlerin iş sağlığı ve güvenliği kurallarına titizlikle uyması, işçileri bilinçlendirmesi ve koruyucu tedbirleri uygulaması gerekmektedir. Aksi halde, ağır hukuki ve cezai yaptırımlarla karşılaşmaları kaçınılmazdır.